De Vrolijke Spelen moesten afrekenen met het slechte imago van Duitsland

De Olympische Spelen van 1972 in München moesten de Bondsrepubliek van zijn beste kant laten zien. De Duitsers hadden er zelfs een term voor bedacht: Heitere Spiele, Vrolijke Spelen. Herbert Wolff is manager internationale zaken bij NOC*NSF en opgegroeid in Duitsland. Hij vertelt wat de Vrolijke Spelen betekenen voor Duitsland.

De organisatie van de Olympische Spelen in München in 1972 kan niet los gezien worden van die van Berlijn, zesendertig jaar eerder. In 1936 misbruikten de nazi’s het sportevenement voor hun propaganda. Drie jaar later leidde hun agressie tot de Tweede Wereldoorlog. Met de organisatie van de Vrolijke Spelen wilde de Bondsrepubliek afrekenen met het slechte imago van de Duitsers. “München was dé kans”, vertelt Wolff. “Men wilde laten zien dat Duitsland volledig veranderd was, dat men gastvrij en tolerant was en deel uitmaakte van de moderne, democratische wereld.”

De locatie was wat dat betreft al heel bewust gekozen. Het Olympiapark ligt in Oberwiesenfeld, een wijk in het noorden van de stad, deels op een militair vliegveld en deels op de plek waar veel afval is gestort na de bombardementen op München in de Tweede Wereldoorlog. “Het is gebouwd op de puinhopen van de oorlog. Dat is heel symbolisch voor de Münchener en de Duitsers”, weet Wolff.

Schoolreisje
Als elfjarige jongen ging Wolff in 1974 op schoolreisje naar de Beierse hoofdstad. Een bezoek aan het Olympiapark mocht niet ontbreken. “Ik zie me nog dat park binnenlopen”, herinnert hij zich. “Voor mij persoonlijk was het een openbaring. Zo’n sportterrein. Zoiets moderns en vooruitstrevends had ik nog nooit gezien. Dat je met de Olympische Spelen zoiets kunt  bereiken, kwam toen voor het eerst in me op. Ik had ook een gevoel van trots: dat wij Duitsers zoiets voor elkaar hebben gekregen!”

Het park was een architectonisch hoogstandje. Het beroemde tentdak overspant een groot deel van de accommodatie. Alle sportlocaties waren op loopafstand. Het evenement werd bovendien gebruikt om de stad op te knappen. Zo werden de metro en het openbaar vervoer verbeterd, kwam de eerste voetgangerszone in de stad en is het olympisch dorp later een woonwijk geworden. Het park is nu een groot recreatiegebied. “Een legacy, een nalatenschap, noemen we dat tegenwoordig”, aldus Wolff. “Dat is nu heel gebruikelijk bij de Olympische Spelen, maar in 1972 was dat voor het eerst.”

De Spelen in München waren op nog veel meer gebieden vooruitstrevend. Zo werd er voor het eerst een speciale typologie gebruikt om de verschillende sporten aan te duiden. Ook werd er een allesomvattend concept van kleuren geïntroduceerd, dat overal terugkwam. “De kleding van de hostessen had dezelfde kleuren als de vlaggen”, vertelt Wolff. “Heel bewust had men gekozen voor vrolijke kleuren. Zwart, rood en bruin waren niet toegestaan, want dat waren de kleuren van Hitler-Duitsland. Ook daarmee zette men zich bewust af tegen het verleden.”

De openingsceremonie was wereldwijd de meest bekeken tv-uitzending sinds de maanlanding in 1969. Tot die tijd was het altijd een plechtige, serieuze, beetje saaie aangelegenheid, waarbij de atleten op marsmuziek het stadion in marcheerden. In München koos men voor muziek waarop je niet in de maat kan lopen. De sporters werden zo aangemoedigd om zich ongedwongen en vrolijk te presenteren aan de wereld.

Wonden helen
Alles wees erop dat het een doorslaand succes zou worden. “Deze Spelen kunnen de wonden van het verleden helen”, schreef de New York Times. “Als alles zo verloopt als de openingsceremonie, dan worden dit de vrolijkste Spelen ooit.”

Wolff. “Wat de maanlanding was voor Amerika, waren de Olympische Spelen voor Duitsland: we zijn onderdeel van de mondiale gemeenschap en we hebben daarin een toegevoegde waarde. Het waren in vele opzichten unieke Spelen. Maar vooral was er een bijzondere en mooie boodschap van vriendschap, blijdschap en hoop."

Maar die mooie boodschap werd na enkele dagen volledig teniet gedaan door de gijzeling, waarbij elf Israëlische sporters en officials om het leven kwamen. Wolff: “Dat ging als een schok over de wereld en was een 9/11-moment voor de generatie van toen. Voor de Duitsers was het natuurlijk ook vreselijk. Juist omdat ze wilden laten zien dat ze veranderd waren en modern. Men ervaarde het als een dubbele tragedie. Niet alleen omdat er elf slachtoffers waren, maar het waren ook nog Israëlische slachtoffers. Het raakte de Duitsers heel erg dat dit op hun grondgebied was gebeurd."

Schadevergoeding
Later is gebleken dat ook de Duitse organisatie het nodige te verwijten viel. Zo was vooraf de dreiging niet serieus genomen en is de gijzeling zelf volledig verkeerd aangepakt. De aanvaarding kwam moeizaam, weet Wolff. “Pas veel later, misschien wel vijftien jaar later, hebben ze het verder onderzocht. En pas deze week is er met de nabestaanden overeenkomst bereikt over een faire schadevergoeding. Dus vijftig jaar na dato is er eindelijk een oplossing gekomen waar iedereen mee kan leven.”

Het lijkt erop dat men de Vrolijke Spelen en de dramatische afloop eindelijk een plek kan geven. Wolff: “Ik vind dat de Duitsers inmiddels heel volwassen omgaan met München 1972. Aan de ene kant het verdriet voelen en de slachtoffers gedenken. Maar tegelijkertijd trots zijn op wat ze hebben bereikt voor de olympische beweging. Je moet vreugde en verdriet naast elkaar kunnen vieren.”