Olympische Spelen van Tokio 1964

Locatie: Tokyo, Enoshima (Japan)
Openingsceremonie: 10 oktober 1964 
Sluitingsceremonie: 24 oktober 1964 
Officieel geopend door: keizer Hirohito van Japan 

Aantal deelnemers: 5.134 (4.453 mannen, 681 vrouwen) 
Deelnemende landen: 93
Beoefende sporten: 19
Sportonderdelen: 163
Olympische eed afgelegd door: Takashi Ono (turnen)

Nederlandse deelnemers: 125 (105 mannen, 20 vrouwen)
Nederlandse chef de mission: NS. de Wit
Nederlandse vlaggendrager opening: Anton Geesink
Nederlandse vlaggendrager sluiting: Ada Kok 

Het Olympisch vuur werd in 1964 het stadion binnengebracht door Josjinori Sakai, een atleet geboren op de dag dat in Hirosjima de atoombom viel. In hem waren de tragiek van het verleden en de hoop op een vredelievender toekomst verenigd. In het landendefilé ontbrak Zuid-Afrika, dat wegens de apartheid niet langer in het Olympisch milieu gewenst was.

Vrijwel nooit hadden de Verenigde Staten bij de atletiek een rol gespeeld op de lange afstanden. Tot hun eigen verbazing wonnen de Amerikanen dit keer zowel de 5 km (Bob Schul) als de 10 km (Billy Mills, een marinier met veel indianenbloed).

De Amerikanen heroverden de dominantie op de 100 m door Bob Hayes, een massieve sprinter die vergeleken werd met 'een tank die remloos de heuvel afkomt'.

De Nieuw-Zeelander Peter Snell leverde een opmerkelijke prestatie door goud te veroveren op beide middenafstanden, 800 en 1500 m. Abebe Bikila toonde zich opnieuw superieur op de marathon.

Rinkelend van het goud verliet de 18-jarige Amerikaan Don Schollander het broeierige zwemstadion van Tokio. Hij won er de 100 m en 400 m vrije slag en zat in twee zegevierende Amerikaanse estafetteploegen.

Bij de dames won Dawn Fraser voor de derde keer de 100 m vrije slag. Verder was de sfeer rond haar rellerig. Ze negeerde het verbod van officials om aan het openingsdefilé deel te nemen, weigerde in het officiële teambadpak te zwemmen en werd gepakt bij een poging een Olympische vlag uit de keizerlijke paleistuin te ontvreemden. De Australische zwembod schorste haar voor tien jaar.

Tokio beleefde het afscheid van turntsarina Larissa Latinina van de Sovjet-Unie. In de twaalf jaar dat zij het internationale turnpodium sierde veroverde zij negen gouden Olympische medailles. Tijdens haar slotoptreden bij de grondoefening sprak zij volgens een Engels verslag 'regelrecht tot het hart'. Eindelijk zwegen de computers in ons die alles tot drie decimalen achter de komma berekend wilden zien. Een paar minuten lang was zij geen geharde topsporter, maar de personificatie van al wat jong, liefelijk, vrolijk en gelukkig is. Een ongrijpbaar sprookje'.

De titel van Anton Geesink
Nederland veroverde in Tokio twee keer goud. Bij de 100 km tijdrit voor landenploegen waren Gerben Karstens, Bart Zoet, Eef Dolman en Jan Pieterse iedereen de baas. 'We hebben er voor geleefd als monniken', zei Gerben Karstens er na afloop over.

En dan was er de Olympische titel voor judoka Anton Geesink, die hem blijvende faam zou bezorgen. Het was wat overdreven om te zeggen dat hij met zijn overwinning op de Japanner Kaminaga 'het land van de rijzende zon verduisterde', maar hard kwam de nederlaag zeker aan in Japan.

Met trots vervuld was de natie daarentegen over de triomf van de Japanse volleybaldames. Over hen was veel te doen geweest. Ze werden getraind door de 43-jarige Hirofumi Diamatsu, een ongehoord harde man. De dames trainden zeven uur per dag, zeven dagen in de week en 51 weken per jaar. Alleen met Pasen mochten ze een weekje naar huis. Hij beulde zijn paradepaardjes onmenselijk af en geneerde zich ook niet voor lijfstraffen.

Tachtig procent van het Japanse volk sloeg op tv de finale gade tegen de Sovjet-Unie. Maar na alles wat de Japanse dames hadden doorgemaakt met Diamatsu was die strijd voor hen een peulenschil. Diamatsu overleed in 1978 aan de gevolgen van een hartaanval.

De wereld van 1964
De Cubaanse crisis van 1962 was geëindigd met het weghalen van de Russische raketten uit Cuba en daarmee was voorlopig de druk van de ketel. Er is wel gezegd dat de wereld sinds 1945 nooit zo dicht bij een atoomoorlog is geweest. Het positieve effect van de crisis was dat in 1963 in Moskou een kernstopverdrag door de beide supermachten en Engeland tot stand was gekomen. In hetzelfde jaar van de ontdooiing van de verhouding, vond in Dallas de moord op John F. Kennedy plaats.

Net zo groot was het verlies door het overlijden van de vooruitstrevende paus Joannes XXIII, die het aangedurfd had eeuwenoude tradities ter discussie te stellen en aan de rooms-katholieke kerk een nieuw gezicht te geven.

In de vroegere Franse kolonie Vietnam was intussen een burgeroorlog gaande, waarbij de VS de partij van Diem steunde. Niet ten onrechte werd gevreesd dat deze oorlog op een nieuwe wereldbrand zou kunnen uitlopen.

De veranderde verhoudingen in Afrika hadden tot gevolg dat het apartheidsregime in Zuid-Afrika van de Spelen werd uitgesloten. Ook in Tokio kwam de politiek om de hoek kijken toen het olympisch vuur het stadion werd binnengebracht door een atleet, geboren op de dag dat de eerste Amerikaanse atoombom boven Hirosjima tot ontploffing was gebracht.

Medailleoverzicht

Goud Zilver Brons
1. Sovjet-Unie 30 31 35
2. Verenigde Staten 36 26 28
3. Duitsland (West/Oost, gecomb) 10 22 18
4. Japan 16 5 8
5. Italië 7 6 10

14. Nederland 2 4 4

Nederlandse erelijst

Goud (2) 
Wielrennen: ploegentijdrit (100 km)
Judo: Anton Geesink (alle categorieën)

Zilver (4)
Roeien: Blaisse/Veenemans (twee zonder)
Zwemmen: Ada Kok (100m vlinderslag)
Zwemmen: dames estafetteploeg (4 x 100m wisselslag)
Kano: Geurts/Hoekstra 

Brons (4)
Roeien: vier met stuurman 
Roeien: twee met stuurman 
Wielrennen: ploegachtervolging (4 km)
Zwemmen: dames estafetteploeg (4 x 100m vrije slag)

Bronnen:

• www.nocnsf.nl
• Statistische gegevens: Olympisch Oranje, Ton Bijkerk (Tirion Sport, 2008)