Alexis Pantchoulidzew

Naam: Alexis Pantchoulidzew
Geboren: 18 september 1888 te Piatigorsk (Rusland)
Overleden: 10 april 1968 te Diepenheim
Sport: paardensport

Olympische Spelen XVI Stockholm 1956
Onderdeel: dressuur
Prestatie: 28e plaats met totaal 586,5 punten

Prins Bernhard was in 1956 als voorzitter van de Fédération Equestre Internationale direct betrokken bij de Ruiterspelen in Stockholm. Het werd een heel pikant evenement vanwege de deelname van Alexis Pantchoulidzew. Samen met Greet Hofmans liet hij het Koninklijk Huis op zijn grondvesten schudden.

Pantchoulidzew was een vertrouweling van de prins-gemaal, vanwege zijn innige relatie met prinses Armgard, de moeder van Bernhard. Oorspronkelijk kwam Pantchoulidzew uit Piatigorsk, een stad niet ver van Georgië, waar hij diende bij de cavalerie. Hij werd een tweede vader voor Bernhard met paardensport als gedeelde passie. Het tweetal deed zo aan heel wat internationale wedstrijden mee. Bernhard leerde zelfs paardrijden van Pantchoulidzew, zoals later het geval was bij Beatrix en Irene.

Prinses Armgard
Na de Tweede Wereldoorlog woonde Pantchoulidzew in Nederland, op kasteel Warmelo, samen met prinses Armgard. Bernhard kwam er graag, samen met Beatrix en Irene. Thuis had hij vooral ruzie, in Warmelo voelde hij zich veilig. Historicus Cees Fasseur schreef in zijn studie over de relatie tussen Bernhard en Juliana, dat deze situatie tot grote spanningen leidde met Juliana en Wilhelmina. In oktober 1955 ontzegde Juliana Pantchoulidzew zelfs persoonlijk de toegang tot Paleis Soestdijk, waarna Bernhard, Beatrix en Irene nog vaker naar Warmelo gingen. Juliana had ondertussen regelmatig Greet Hofmans op bezoek. De aanwezigheid van de gebedsgenezeres op Paleis Soestdijk zorgde voor grote spanningen, die tot op regeringsniveau zorgen baarden. Hofmans werd ervan verdacht politieke invloed uit te willen oefenen op de koningin, wat vooral Bernhard niet zinde.

In juni 1956 kwamen de conflicten rond Hofmans en Pantchoulidzew tot een climax door een publicatie van het Duitse tijdschrift Der Spiegel op het moment dat Bernhard op de Ruiterspelen was. Alhoewel er een gebrek is aan betrouwbare bronnen – alleen Fasseur kreeg toegang tot de koninklijke archieven – lijkt het erop dat de prins hierop bewust aanstuurde. Handig combineerde hij zijn verschillende rollen als prins-gemaal, sportbestuurder en globetrotter met contacten bij alles en iedereen.

Om te beginnen was Bernhard erg belangrijk op de Ruiterspelen van 1956 in Stockholm, omdat hij sinds 1954 voorzitter was van de Fédération Équestre Internationale, de wereldbond van de paardensport. Die Ruiterspelen vonden dat jaar gescheiden plaats van de rest van de Olympische Spelen in Melbourne vanwege de strenge regels rond paarden in Australië. De Zomerspelen begonnen op 22 november, de Ruiterspelen al op 11 juni.

Nederlands paspoort
Bernhard had er persoonlijk voor gezorgd dat Pantchoulidzew de enige Nederlandse deelnemer in Stockholm was, waarvoor nog wel een probleempje moest worden opgelost. Sportverslaggever Hans Eijsvogel zei hierover in 2008 tegen Netwerk: “Prins Bernhard heeft ervoor gezorgd dat Pantchoulidzew op versnelde wijze een Nederlands paspoort kreeg, want anders mocht hij niet starten. Het was een vriendendienst.”
Het NOC besloot daarop dat Pantchoulidzew op eigen kosten mocht deelnemen aan de Olympische Spelen, zodat dit op papier allemaal was geregeld.

Juliana en Wilhelmina waren razend toen ze hiervan hoorden, want stel dat Pantchoulidzew goud zou winnen. In dat geval zou de Nederlandse vlag worden gehesen én het Wilhelmus worden gespeeld voor de man die persoonlijk door de koningin uit Soestdijk was geschopt. Pantchoulidzew bakte er echter weinig van – mede omdat hij de pech had als eerste te moeten starten – en eindigde op een teleurstellende 28e plaats. “Het had beter gekund,” zei hij in een eerste reactie.

Toch heeft deze sporter nu nog steeds een record in handen als oudste Nederlandse deelnemer die ooit aan de Olympische Spelen deelnam. De dag dat hij in actie kwam, was hij precies 67 jaar en 270 dagen oud.

Of Wilhelmina en Juliana zijn race überhaupt nog hebben gevolgd, is twijfelachtig, want zij hadden inmiddels een heel ander probleem aan hun hoofd. Twee dagen voordat Pantchoulidzew in actie kwam, had Der Spiegel een groot artikel over Greet Hofmans gepubliceerd, waarmee het conflict tussen Juliana en Bernhard op straat lag. Het koningshuis hobbelde zo in die ene week letterlijk van het ene conflict naar het andere met als enige constante dat elke keer dezelfde partijen tegenover elkaar stonden – of het nou over Pantchoulidzew of over Hofmans ging.

Greet Hofmansaffaire
In de vele onderzoeken naar de Greet Hofmansaffaire is inmiddels overeenstemming bereikt over de rol van Bernhard. Hij wordt gezien als de man die de contacten had gelegd met Der Spiegel om zo het conflict op straat te gooien, om daarmee Hofmans van het hof te verjagen. Ook in dit geval is er een directe relatie met de Ruiterspelen, omdat Nederlandse media na afloop van dit evenement schreven dat Bernhard een tussenlanding had gemaakt in Hamburg. In deze stad zit het kantoor van Der Spiegel.

Hoe Bernhard op Soestdijk werd ontvangen na de Ruiterspelen weten we helaas niet, maar echt gezellig zal het niet zijn geweest in de week dat het koningshuis wankelde. Als Juliana de naam van Pantchoulidzew hoorde, ontplofte ze, wat in het geval van Bernhard weer gold voor Hofmans. Het is daarom amper voor te stellen dat ze gezellig keuvelend even de afgelopen week doornamen. ‘Was het leuk met Tschuli in Stockholm, schat? En heb je nog de groeten gedaan bij Der Spiegel?’

De prins leed er in ieder geval niet lang onder, want twee dagen na thuiskomst reisde hij naar Brussel voor de evaluatie van de Ruiterspelen. Pikant is dan weer wel dat Juliana, Bernhard, Irene en Margriet aan het eind van die week een bezoek brachten aan de Olympische Dag in het Olympisch Stadion. Gezamenlijk zaten ze op Koninklijke Loge en keken voor zich uit alsof er helemaal niets aan de hand was.

Zo eindigde de week waarin Bernhard tot twee keer toe zijn vrouw en schoonmoeder provoceerde met zowel Pantchoulidzew als Hofmans. Wat hierin dan vooral opvalt, is dat de zorgvuldig opgebouwde drieeenheid tussen sport, vaderland en koningshuis voor even werd doorbroken. Bernhard bewandelde met de deelname van Pantchoulidzew aan de Ruiterspelen geheel zijn eigen weg, net zoals rond Greet Hofmans.

Door deze twee conflicten in Stockholm met elkaar te combineren liep de goede relatie tussen koningshuis en de Olympische beweging een deuk op, mede omdat het NOC zich achter de prins schaarde door toestemming te geven aan Pantchoulidzew om naar Stockholm te gaan. Dat zal de vriendschap met de koningin danig hebben bekoeld – in elk geval voor enige tijd.

Tijd heelt echter alle wonden – ook in koninklijke kringen. Uiteindelijk was de deelname van Pantchoulidzew niet meer dan een rimpeling in de historische band tussen het koningshuis en de Nederlandse sport.

Bronnen:

• Jurryt van de Vooren, 100 jaar Nederland op de Olympische Spelen (Arko Sports Media 2012)