Oud-zwemkampioene Enith Brigitha geëerd met standbeeld

Enith Brigitha won op de Olympische Spelen in Montréal in 1976 twee maal brons. Daarmee was de op Curaçao geboren zwemster de eerste gekleurde vrouw die namens Nederland een olympische medaille won bij het zwemmen. In Almere is 15 oktober een standbeeld van haar onthuld.

Pieter van den Hoogenband noemt haar “één van de meest getalenteerde zwemsters die we hebben gehad.” De chef de mission van TeamNL Tokyo 2020 roemt vooral haar fabelachtige techniek. “Waar anderen veel voor moesten oefenen, had zij een natuurlijke souplesse.”

Enith Brigitha werd geboren in 1955 op Curaçao. Zwemles kreeg ze nooit, alleen wat basistechnieken van haar moeder in de zee. De rest leerde ze zichzelf aan. Rond haar negende begon ze de sport wat serieuzer te nemen. “Ik zwom in een vijftigmeterbad aan de kust, dat iedere dag werd gevuld met zeewater. Dus tot ik naar Nederland kwam heb ik in zout water gezwommen. We zwommen ook vaak in de zee. Zo was er ieder jaar een tocht van tweeënhalve kilometer, van Barbara Beach naar Asiento. Zo begon mijn carrière.”

Toen ze twaalf was deed ze al mee aan de Koninkrijksspelen, een sportevenement voor de jeugd van Nederland, Suriname en de Nederlandse Antillen. Als eerste Antilliaanse won ze een medaille bij het zwemmen. “Ik mocht aanvankelijk niet eens meedoen, want ik had geen zwemdiploma. Toen heb ik vlak voor het evenement nog even snel mijn B-diploma gehaald.”

Veelzijdig
Op haar vijftiende verhuisde ze naar Nederland. In Amsterdam werd ze lid van ’t IJ. Daarna ging het snel: binnen een jaar zat ze in de nationale jeugdploeg en nog een jaar later zwom ze als eerste Nederlandse de 100 meter vrije slag onder de minuut. Maar Brigitha blonk ook uit op de rugslag, vlinderslag en wisselslag. In haar zwemcarrière veroverde ze 21 nationale titels. “Ik had talent”, constateert ze. “Ik merkte dat ik heel hard kon zwemmen. Bij ’t IJ moest ik slagen doen die ik nooit had gezwommen. Mijn conditie ging daardoor als een trein omhoog. Ik kon die programma’s makkelijk zwemmen. Ik trainde eerst met de dames mee, maar die zwom ik er allemaal uit. Toen ben ik met de mannen gaan trainen.”

“Ik vond het heel leuk om te zwemmen. En ik wilde ook keihard trainen. Vier, vijf uur per dag. Als ik iets doe, dan doe ik het goed. Ik ga er geen potje van maken want dat vind ik zonde van mijn tijd. Dat is ook bij het zwemmen mijn drijfveer geweest. Toen ik in Nederland de top had bereikt wilde ik doorgaan op internationaal niveau.”

Drijfvermogen
In 1972 deed ze mee aan de Olympische Spelen in München, waar ze op de 100 meter vrije slag de finale bereikte. Vier jaar later, tijdens de Spelen in Montréal, veroverde ze zowel op de 100 als op de 200 meter vrije slag het brons. Haar prestaties hadden een enorme impact. Dat zij, als gekleurde vrouw, een olympische zwemmedaille had veroverd, was uniek. “Vanuit de hele wereld kreeg ik reacties”, herinnert ze. “Ik kreeg berichten uit Amerika: ‘Gôh, we wisten niet dat wij ook konden zwemmen. We dachten dat wij alleen maar gemaakt waren om hard te lopen’.”

Zelf stond ze daar eigenlijk nooit bij stil. “Je bent gewoon met je sport bezig. Je hoort later wel dat het bijzonder is. Ik ben na mijn sportcarrière zwemonderwijzer geworden en toen zag ik dat veel gekleurde mensen een slecht drijfvermogen hebben. Die zinken. Dan zit zwemmen er niet in. Dan is het makkelijker om te gaan hardlopen, softballen of tennissen.”

Vooral op Curaçao maakten haar prestaties veel los. Een jaar voor de Spelen in Montréal bracht ze op uitnodiging van de regering een bezoek aan haar geboorte-eiland. Ze werd als een held ontvangen. “Politici kwamen me ophalen op het vliegveld. Daarna had ik allerlei verplichtingen bij verenigingen. De mensen en vooral kinderen vonden dat geweldig. Ik heb daar zeker een voorbeeldfunctie. Vroeger zag je niet zoveel dat donkere mensen gingen zwemmen. Maar toen ik later terugkwam op Curaçao waren de zwemverenigingen vol met mensen die de sport hadden ontdekt.”

Doktersjassen
Tijdens de Olympische Spelen in Montréal werden alle individuele zwemonderdelen bij de vrouwen gewonnen door Oost-Duitsland. Ook het zilver op de 100 meter vrije slag ging naar een vrouw uit de DDR. Later bleek dat de sportieve resultaten van het communistische land werden behaald dankzij een intensief dopingprogramma, dat door de staat werd georganiseerd. “Ik had dus eigenlijk goud en zilver moeten hebben”, concludeert Brigitha. “Na de val van de Berlijnse Muur ging de beerput open en werd ook dat dopingprogramma bekend. Toen ik het hoorde was ik heel erg teleurgesteld. Als je hoort wat zich daar allemaal heeft afgespeeld, dan is het een oneerlijke strijd geweest. Niet alleen met mij, maar ook met heel veel anderen.”

“Er waren daarvoor al wel vermoedens. Er waren soms meisjes waar je ineens niets meer van hoorde, terwijl ze een jaar daarvoor nog heel goed zwommen. Tijdens een wedstrijd in de DDR zagen we langs de kant allemaal mensen in van die witte doktersjassen. Die namen bloed af van de zwemsters. Maar het kwartje viel niet. Zij waren de beste van de wereld. Wij dachten gewoon dat ze een goede medische begeleiding hadden, maar we realiseerden ons niet waar ze mee bezig waren.”

Brigitha vindt dat de resultaten alsnog moeten worden gecorrigeerd. “Ik vind het onterecht dat die Oost-Duitse meiden nog steeds als winnaar in de boeken staan. Het IOC had dit moeten uitzoeken en de medailles aan de juiste personen moeten toekennen. Lance Armstrong is zijn overwinningen in de Tour de France allemaal kwijtgeraakt. Dat had ook moeten gebeuren voor de olympiërs, want dat is net zo erg."

"Ik weet dat er nog steeds zwemmers zijn, vooral Amerikanen, die nog steeds bezig zijn met rechtszaken hierover. Ook de nieuwe voorzitter van de FINA heeft toegezegd dat hij wil proberen gerechtigheid te krijgen. Daar krijg ik dan appjes over van andere zwemsters uit die tijd: ‘Ze zijn ermee bezig Enith. Wie weet…’”

Crowdfunding
Enith Brigitha kreeg in 2015 een plek in de International Swimming Hall of Fame in Fort Lauderdale in Florida. Twee jaar later ontving ze in ons land de Black Achievement Award. Datzelfde jaar werd er op Curaçao een zwembad naar haar genoemd, de Pisina Enith Brigitha. Ook programmamaker Mo Hersi wilde haar eren voor haar bijzondere prestaties en maatschappelijke betekenis. Via een crowdfundingsactie zamelde hij geld in. Kunstenaar Patrick Mezas werd bereid gevonden om een standbeeld te maken van de tweevoudig Sportvrouw van het jaar.

Zaterdag 15 oktober is het kunstwerk onthuld, in het Lumièrepark in Almere. “Wie had dat gedacht?”, reageert Brigitha. “Het is uniek als je een standbeeld krijgt tijdens je leven. Ik was heel verrast toen ik van het initiatief hoorde. Ik had nooit verwacht dat mensen zoveel geld beschikbaar wilden stellen voor mij. Ook mensen die me helemaal niet kennen. Dat is toch wel heel bijzonder.”